In welke situaties kun je spel inzetten?
Veranderen lastig? Probeer eens een spel.
In plaats van nóg een sessie vol post-its of powerpoints, kun je ook een spel inzetten. In dit artikel beschrijf ik vier situaties waarin spel niet alleen leuk is, maar ook effectief: bij ontdekken, verbinden, zingeven en uitdagen.
Verbinden
Drie organisaties werken al een tijdje samen. Ze wisselen kennis uit, delen informatie… maar het blijft aan de oppervlakte. Tijd voor een volgende stap…
We speelden een samenwerkingsgame
waarin deelnemers samen een 
helikopterplatform moesten bouwen. Elk teamlid had een eigen taak. In meerdere rondes bouwden en reflecteerden ze: wat gebeurt er als iedereen z’n eigen ding doet? Waar loopt het spaak? En hoe kunnen we beter samenwerken?
Tijdens het spelen ontstond iets bijzonders: verbinding. Niet door erover te praten, maar door het samen te ervaren. Aan het einde van de sessie zagen de deelnemers niet alleen waar verbetering mogelijk was, maar namen ze ook concrete stappen richting betere samenwerking.
Ontdekken
Wie pakt wat op? In zelfsturende teams blijft die vraag vaak onbeantwoord. Een organisatie die meer verantwoordelijkheid bij het team had neergelegd, vroeg ons een spel te ontwikkelen waarin deelnemers zelf konden ervaren wat dat betekent voor de rolverdeling.
Samen met Marlies Dusseljee ontwierp ik een Serious Game. Deelnemers doken in twee herkenbare casussen en gingen direct aan de slag. Al puzzelend ontdekten ze welke acties nodig waren om tot een oplossing te komen. Wie neemt het voortouw? Welke rol past bij welke taak? Spelenderwijs maakten ze kennis met de nieuwe structuur — en met elkaars plek daarin.
Zingeving
In Reality is Broken (2011) beschrijft Jane McGonigal hoe je zelfs in een fictieve game kunt ervaren dat je ergens aan bijdraagt. Je voelt je onderdeel van een groter geheel.
Gameontwerpers zijn meesters in het creëren van een ‘epische context’ — een setting waarin jouw acties betekenis krijgen, ook al weet je dat het ‘maar een spel’ is.
Een ziekenhuis wilde de klantgerichtheid van zijn facilitair managers vergroten. Op papier was het een heldere opdracht: scherper krijgen wie hun interne klant is en beter aansluiten op diens behoeften. De facilitair managers kregen de opdracht om foto’s te maken van hun favoriete klant, of van werk waar ze trots op waren. Deze foto’s werden wekelijks geëxposeerd in de hal van het ziekenhuis — met een borrel erbij. De reacties waren hartverwarmend. Zorgpersoneel keek met andere ogen naar hun werk, en de facilitair managers voelden zich eindelijk gezien. Het ging niet alleen om klantgerichtheid, maar om betekenisvol onderdeel zijn van het geheel.
Uitdagen
Soms helpt het om even uit je rol te stappen. In het Grote Fröbelspel nemen deelnemers rollen aan zoals de nar, de filosoof, de cheerleader of de kaartenmaker. Vanuit die rol onderzoeken ze waar er ruimte is om te spelen in hun werk en organisatie.
We moedigen deelnemers in het spel aan om juist een rol te kiezen die wat verder van hen afstaat. Dan wordt het spel pas echt uitdagend. In een veilige setting oefenen ze met nieuw gedrag, proberen ze iets anders uit en ontdekken ze hoe bevrijdend dat kan zijn.
Tot slot: spel als interventie
Spel is geen doel op zich. Het is een interventie — zorgvuldig ontworpen, met oog voor de mensen, de context en het doel. Dat vraagt iets van ons als veranderaar. Je moet niet alleen het juiste spel kiezen, maar ook begrijpen hoe het past bij de cultuur van de organisatie en de vraagstukken die er spelen.
En eerlijk is eerlijk: spel werkt niet altijd. In omgevingen waar weinig vertrouwen is, of waar psychologische veiligheid ontbreekt, kan een speelse aanpak juist weerstand oproepen. Juist daarom vraagt het inzetten van spel om een zorgvuldige voorbereiding en een doordacht ontwerp.
Tot slot: spel is iets anders dan spelen. In mijn volgende blog zoom ik in op dat verschil – en beschrijf ik een aantal voorbeelden van hoe je je sessie speelser kunt maken.
.
